پژوهش باستان شناسی ، در شهرستان دشتی

بسمه تعالی

منطقة دشتی در نقطه ای سوق الجیشی در امتداد راه باستانی بین مناطق مهمی چون سیراف – نجیرم و بتانه در جنوب و لیان – سی نیز – جنابه و مهرویان در شمال قرار دارد. این موقعیت و هم چنین اهمیت منطقه در فعالیت های کشاورزی منطقة دشتی را به مکانی ایده ال برای فعالیت های میدانی باستان شناسی و پرداختن به پرسش هایی مهم از دیدگاه باستان شناسی و تاریخ باستان مبدل می کند هدف از پروژه ی دشتی که با تلفیق چند رشته پژوهش های باستان شناسی به ویژه بررسی های گذرا و فشرده ی منطقه ای – نمونه برداری سطحی – دست یابی به اطلاعاتی در زمینه ی الگوهای مختلف زندگی انسان باستانی در این منطقه می باشد. هم چنین با مطالعه ی اطلاعات حاصل٬ دید بهتری در زمینة فرایندهای فرهنگی – اجتماعی – تاریخی – اقتصادی و فنی در طول هزاره ی اول ق.م تا قرون اولیه ی اسلامی فراهم خواهد شد پژوهش بررسی و شناسائی آثار باستانی دشتی به منظور شناخت هر چه بیشتر آثار در این ناحیه صورت گرفت محور بررسی از جنوبی ترین روستای دشتی گنخک شیخی آغاز و طبق برنامه روستاهای درویشی-باغان-کردلان-تل آخره-اژدرخوس- سهو – سرمک و ... به صورت سیستماتیک مورد بررسی واقع شد منطقه ی دشتی بر خلاف نواحی دیگر استان نسبتا گمنام مانده است مجموعه ای از آثار از قبیل برج های دیده بانی و چند تپه مربوط به دوره ی ساسانی در حاشیه ی کوه مند برای اولین بار در سال 1375 توسط دکتر محمود میر اسکندری مورد بررسی و مطالعه واقع شد بررسی حاضر در حقیقت ادامه ی برنامه ی مذکور می باشد ما در این پژوهش که در بخش کوهستانی و دشت صورت گرفت موفق شدیم 30 اثر باستانی را مورد بررسی و مطالعه قرار دهیم این آثار با موضوعات مختلف از قبیل آسیاب های آبی – قلعه هایی از نوع دشت و کوهستانی – مسجد و حسینیه –امامزاده- گور دخمه-قنات-سیستم های آب رسانی – سد و بند – برج های دیده بانی – کوشک – تپه ها و محوطه های باستانی می باشد. ترکیب کلی آثار کشف شده به دو دوره ی ساسانی و اسلامی تقسیم بندی می شود اغلب آثار مربوط به دوره ی ساسانی که به صورت قنات برکه و سیستم های آبیاری است در مناطقی هم چون باغان – درویشی – ابلهان – سهو – سرمک و دهوک دیده می شود با توجه به این که مناطق یاد شده از جمله مناطق کوهستانی به شمار می رود لذا در این مناطق تاسیسات و آثار غالبا پیرامون آب و آب رسانی در قالب برکه – قنات – آسیاب آبی – سد و بند دیده می شود. سفال های به دست آمده در تل گنبد خورموج تا به حال قدیمی ترین اثر استقراری در منطقه ی دشتی است ما این تپه را عجالتا به ایلام منتسب می کنیم اما آثار چندانی از این دوره در نقاط دیگر نیافتیم و شاید نیاز به بررسی بیشتری باشد با این که این تاریخ گذاری باید مورد ارزیابی قرار گیرد اما باید اذعان داشتکه با توجه به حجم و ابعاد تپه و ارتفاع آن و هم چنین کشف سفالینه هایی با نقش های مشخصی حاکی از این است که این اثر زیستگاه مردمی بوده که با محوطه تل پی تل و نواحی شوش ارتباط داشت که است به نظر می رسد که در دوره ی ساسانی در مناطقی از دشتی به خصوص نواحی باغان – سهو – دهوک و درویشی رشد جمعیت چشم گیر و فعالیت های عمرانی فراوان بوده است در شمار زیادی از محوطه های باستانی سفال شاخص ساسانی به چشم می خورد حدس می زنیم که سیستم های آب رسانی زیر زمینی که از قنات باغان تا روستای تل آخره می رود در دوره ی ساسانی احداث و در دوره های بعدی حفظ و تعمیر شده است هم چنین بر بلندای ارتفاعات روستای ابلهان و دهوک به بقایای برج دیده بانی کوشک برخوردیم که سفال ساسانی داشت احتمالا در دوره ی ساسانی جمعیت دشتی بیشتر در چند مرکز مستقر شده است ما منطقه ای گسترده را در حد فاصل بین روستای تل آخره تا کوهپایه های قلعه ی سرخو باغان شناسایی کردیم که به نظر می رسد بقایای استقرار گاهی وسیع از دوره ی ساسانی یا صدر اسلام باشد سنجش این نظریه منوط به کاوش باستان شناسی در این محوطه می باشد. در این پژوهش با سفال های شاخصی چون سفال هایی با نقش خطوط مواج درون کادری با نوارهای باریک و سفال هایی با نقش خطوط زیگزاگی مربوط به دوره ی ساسانی برخوردیم که احتمالا از مناطقی هم چون سیراف – ریشهر – هزار مردان و حتی نواحی دور دست آمده است به رغم این که در منطقه ی دشتی سفال های دوره ی ایلامی نیز یافت شده اند اما محوطه های مهم و به خوبی شناخته شده در این ناحیه مربوط به دوره ی ساسانی است که مشخصات ویژه ی خود را دارا می باشد. از میان گورستان های متاخر می توان به گورستان اطراف بقعه ی میرحاجی روستای سرمک و امامزاده بهرست باغان اشاره کرد که سنگ قبرهایی دیدنی دارد بر روی سطح سنگ و جانبین آن کتیبه های قرآنی و نقش گل و بوته و بعضا شمشیر دیده می شود که به گونه ای زیبا نقش شده است. نتایجی که از این پژوهش به دست آمد نشان می دهد که این ناحیه در واقع یکی از مراکز مهم باستانی در ارتباط با راه های تجاری با بنادر شمالی هم چون جنابه – سی نیز و مهرویان بوده است. آثار بازمانده در نواحی درویشی – باغان – سهو و دهوک نشان دهنده ی خویشاوندی فرهنگی آن هاست که منجر به پیوند مناطق مذکور در دوران ساسانی شده است. بررسی و مطالعه ی فرایندهای فرهنگی – اجتماعی – زیست محیطی و تاریخی که در این منطقه موثر بوده نیازمند مطالعات بیشتر در فصول آینده است. هم چنین شناخت سیر فرهنگی در نواحی دشتی از طریق حفاری «محوطه های کلیدی باستانی » خواهد بود که معرف گروه های انسانی مختلفی است که در آن ها سکنی گزیده اند پس لازم است به منظور درک بهتر این جوامع محوطه های بزرگ باستانی که این تجمع انسانی در پیرامون آن ها گسترش یافته مطالعه شود.